Bu yazımızda sizlere atasözleri hakkında bilgi vereceğiz, atasözü nedir, atasözlerinin özellikleri nelerdir?
Atasözü Nedir?
Atasözü geçmişten günümüze gelen, uzun deneyimlerden yararlanarak kısa ve özlü öğütler veren, toplum tarafından benimsenerek ortak olarak kullanılan kalıplaşmış sözlerdir. Türk Dil Kurumunda atasözü tanımı, Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte söz olarak belirtilmiştir. Ataösözü, Türkçe’de “sav” ve “irsal-i mesel, darb-ı mesel” olarak da adlanılır.
Atasözleri bir toplumun duygu, düşünce, inanç ve kültür yapısını yansıtır. Atasözleri, kim tarafından ne zaman söylendiği bilinmediğinden anonimdir. Bu sözler topluma mâl olmuş, toplum tarafından benimsenmiş ve yüzyılların düşünce ve mantık isteminden geçerek günümüze ulaşmış kısa ve özlü sözlerdir. Atasözleri, bir düşünce açıklanırken ya da savunulurken tanık olarak da gösterilirler.
Atasözlerinin Özellikleri Nelerdir?
- Atasözleri halkın düşünce ve kültürünü yansıtır.
- Atasözleri anonimdir.
- Kesin tavırlıdırlar.
- İnandırıcıdırlar.
- Geniş halk kitlelerinin yüzyıllardan beri geçirdiği denemelerden ve bu denemelerden oluşan düşüncelerden doğmuşlardır.
- Kısa ve özlü sözlerdir.
- Ahlak aşılarlar, ahlaklı olmayı öğretirler.
- Bir veya iki cümleden meydana gelirler.
- Kelimelerin yerleri değiştirilemez. Değiştirildiği zaman değişik anlamlar ortaya çıkabilir.
Atasözleri biçim ve anlam özellikleri olarak iki başlıkta incelenebilir.
Atasözleri Biçim Özellikleri:
Ataösözleri biçimsel olarak diğer yazı türlerinden farklıdır. Atasözleri genellikle bir, en fazla iki tümceden oluşur. Bütün duygu ve düşünceler bu tek tümceye sığdırılır.
Atasözlerinin Anlam Özellikleri:
Atasözleri belli bir toplumun ve/veya bütün insanlığın yaşam felsefesidir. İnsanlarda bulunan sevgi, kıskançlık, bencillik, dostluk, düşmanlık gibi duygular evrenseldir. Bu nedenle bu duyguları yansıtan atasözleri de evrensel olarak kabul edilmektedir. Dünyada pek çok ulusun kullandığı atasözleri karşılaştırıldığında, bu atasözlerinin pek çoğunun aynı ya da benzer olduğu görülmüştür. Atasözleri evrensel değerler yanında bir ulusa özgü kültürel değerleri de yansıtır. Örneğin “Gözden ırak olan, gönülden ırak olur”, “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur”, “Vakit nakittir” gibi atasözleri evrenseldir. Bunlara benzer atasözlerini bütün dillerde bulmak mümkündür. “Osmanlı, tavşanı araba ile avlar”, “Türk’ün aklı aldadır” gibi atasözleri ise ulusaldır. Bunlara benzeyen atasözleri bir ulusun kültürünü yansıtır. Atasözlerinin konulara çoğu zaman kullanıldıkları bölgeye ve ülkeye göre değişiklikler gösterir. Türk toplumunda tarih boyunca askerlik ve çiftçilik önemli olduğu için at, it, kurt, koyun, silah ve yiğitlik konusunda Türkçede pek çok atasözü vardır. Buna karşın Alman atasözlerinde daha çok ayı, kartal gibi Almanya’nın sembolü haline gelmiş konulara yer verilir. Bu nedenlerle, atasözlerinde evrensel ve toplumsal düzen ile bu düzendeki iyi, kötü bütün özellikler görülür.
Atasözü ve Deyimler Arasındaki Farklar
Atasözü ile deyimler sık sık karıştırılır. Atasözleri ile deyimler birbirlerine çok benzerler, işte atasözleri ile deyimler arasında ortak yönler ile farklılıklar…
Birçok atasözü deyim olarak da kullanılır. Ancak deyimler genelde atasözü olarak kullanılmazlar. “Ne ekersen onu biçersin.” atasözü bir konuşma ya da yazıda “Ali ektiğini biçti.” şeklinde kullanıldığında deyim haline dönüşür.
Deyimlerin Atasözlerinden farkı şöyle özetlenebilir:
1. Deyimler kavram ve durum bildirirler; atasözleri ise bir yargı ifade ederler.
2. Deyimlerin mecazlı anlamı vardır; atasözlerinde bu şart değildir.
3. Deyimlerde kesin hüküm, öğüt, yol göstericilik yoktur. Bu yüzden genel kural oluşturmazlar. Atasözleri ise kesin bir yargı bildirirler.
4. Deyimlerin öyküsü, efsanesi ve kaynağı genellikle vardır; atasözleri anonimdir, söyleyenleri belli değildir.
5. Deyimleri anlatım kalıbı olarak görebiliriz, atasözleri ise tek başlarına bir cümledir.
Deyimler ile atasözlerinin benzer tarafları şunlardır:
1. Her ikisinde de kelimelerde mecaz, istiare ve kinaye vardır.
2. Kelime dizilişleri değiştirilemez.
3. Sözdeki kelimelerin eş anlamlısını kelimenin yerine koymak olumlu bir sonuç vermez, sözü bozar.
4. Biçim yönünden birbirlerine benzerler.
“Ayağını yorganına göre uzat” (atasözü) → “Ayağını yorganına göre uzatmak” (deyim)
“Doğmadık çocuğa don biçilmez” (atasözü) → “Doğmadık çocuğa don biçmek” (deyim)
“İtle yatan, bitle kalkar” (atasözü) → “İtle yatıp bitle kalkmak” (deyim)
“Aman diyene kılıç kalkmaz” (atasözü) → “Aman diyene kılıç kaldırmak” (deyim)
ATASÖZLERİ SÖZLÜĞÜ
A HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
B HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
C HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Ç HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
D HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
E HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
F HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
G HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
H HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
I HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
İ HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
J HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
K HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
L HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
M HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
N HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
O HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Ö HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
P HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
R HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
S HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Ş HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
T HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
U HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Ü HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
V HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Y HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Z HARFİ İLE BAŞLAYAN ATASÖZLERİ
Teşekkürler